Safran bitkisi boyu 20 cm. ile 30 cm. arasında değişen, sonbahar aylarında yeşil yapraklarıyla birlikte mor çiçekler açan, soğanlı bir kültür bitkisidir. Dünyanın en pahalı baharatı olarak gösterilmektedir. Bunun sebebi çok az miktarda yetiştirilmesidir. Temin edilmesinin zorluğu değerinin yüksek olmasına sebep olur.
Triploid olarak isimlendirilen kategoriye ait bir bitkidir. Herhangi bir şekilde tohum vermez. Safran soğanı olarak isimlendirilen bölgeleri ile ekim işlemleri gerçekleştirilmektedir. Safran yetiştiriciliği yapılırken ekilen ürüne de safran denmektedir.
Safran dünyanın birçok farklı bölgesinde yetiştirilmektedir. Safranbolu safranı ülkemizde çok ünlüdür ve bunun sebebi ülkemizdeki tek yetiştirilme alanı oluşudur. Safran ekimi yalnızca 9 dekarlık bir alan içerisinde gerçekleşmektedir.
Safran ekimi yapılırken aranan iklim özellikleri asma ile çok benzerdir. Net bir sıcaklık aralığı vermek mümkün olmaz. Araştırmacılar rüzgâra karşı korunan güney yamaçlarında safranın çok başarılı bir şekilde üretilebildiğinden bahsetmektedir. Safran yetiştiricileri ikindi gölgesi görmeyen safranı kaliteli olarak nitelendirmektedirler.
Safran yetiştirmeyi düşünen kişilerin uygun toprak şartlarını hazırlaması gerekmektedir. Toprak yapısının sıkı olmaması çok önemlidir. Safran gevşek toprakları sever. Toprağın taşsız olması son derece önemlidir. Drenajı iyi bir şekilde yapılmış olan topraklarda safran yetiştirildiğinde verim üst seviyede olmaktadır.
Safran dünya çapında yetiştirilen ve yetiştirilme sürecinde nadas sistemi uygulanan bitkilerden bir tanesidir. Safranın yetiştirileceği toprak 1 yıl önceden nadasa bırakılmaktadır. Ekim zamanı gelene kadar toprağın ekime hazır hale getirilmesi gerekmektedir. Kazayağı, tırmık ve pulluk kullanılarak toprak ekime hazır bir hale getirilebilecektir.
Toprağın yabancı otlardan ve tohumlardan arındırılması son derece önemli bir iştir. Yabancı otların dikim işleminden önce toplanması gerekir. Çünkü safran bitkisini diktikten sonra yabancı otları ayıklamak çok zor olacaktır.
Safran ekimi Ağustos ayı içerisinde yapılmalıdır. Ekimin yapıldığı tarih maksimum Eylül ayının ilk haftası olabilir. İlk yıl verim yüksek olmayabilir. Verimin yüksek olması için kullanılan safran soğanlarının en az 15-20 mm. çapında olması gerekir. Yapılan araştırmalar soğan çağındaki artışın çiçek verimini arttırdığını ortaya koymaktadır.
Toprak ekim işlemi için hazır hale geldikten sonra araları 30-45 cm. olacak şekilde ekime başlanmaktadır. 10-12 cm. derinlikte açılan çizilere 10 cm. sıra üstü mesafe tercih edilerek safran soğanları dikilmelidir.
Üstlerinin tamamen yanmış sığır gübresi ile örtülmesi gerekmektedir. Gübrenin 8-10 cm. derinliği doldurması gerekmektedir. Gübreden kalan birkaç santimetrelik kısım toprakla kapanır ve ekim işlemi bu şekilde tamamlanmış olur.
Ekim işleminde soğan miktarı birçok farklı etmene göre değişmektedir. Ortalama bir değer vermek gerekirse 1 dekara alana 150 kg. ile 600 kg. arasında değişen miktarlarda ekim yapılması gerekmektedir.
Safran yetiştiriciliğinde gübreleme işlemleri oldukça standarttır. Yanmış sığır gübresi toprağın nadasa bırakıldığı dönemde eklenir. İyi bir şekilde sürülen toprakla birlikte gübre tamamen toprağın yapısına katılır ve topraktaki organik madde eksikliğini karşılar. Ekim işlemlerinde tohumların üzerine de gübre eklendiği için tüm ihtiyaç karşılanmış olur.
Hem nadas döneminde hem de ekim aşamasında gübreleme yapılırsa 4 sene boyunca söküm yapılmadan ürün almak mümkün olacaktır. Bitkilerin sıklık durumuna göre bu süre 5 yıla da çıkabilmektedir.
Soğan söküm işlemi Temmuz ayının başlarında gerçekleşmektedir. Bu işlemin yapılabilmesi için yaprakların tamamen kurumuş olması gerekmektedir. Sökülen soğanlar rutubetten uzak ve serin bir ortamda muhafaza edilmelidir. Ağustos ayının ortası geldiğinde ise yeni bir tarlaya dikim işlemleri yapılmaktadır.
Dikim işleminin yapılmasından sonra çok fazla su verilmesine gerek olmamaktadır. Çiçeklenme öncesinde sulama işlemi yapılırsa verimin arttığı gözlemlenmektedir. Çiçeklenme döneminde sulama yapılması bitkiye ciddi zararlar verir. Çiçeklenme dönemi sonlandığında ise ihtiyaç halinde sulama yapılabilmektedir. İlkbahar ayları beklenenden çok kurak geçmişse sulama yapmak uygun bir karar olabilmektedir.
İkinci yılın ardından organik maddelerin temin edilmesi için yanmış yabancı ot tohumlarına sığır gübresi katılmaktadır. Tohum ile sığır gübresi bir araya geldiğinde verimi yükselttiği kanıtlanmış bir bilgidir.
Yabancı otlarla mücadelenin çok dikkatli bir şekilde yapılması gerekir. Herbisit kullanılması son derece yanlış olur. Mekanik mücadele ile yabancı otların safrandan uzaklaştırılması sağlanmaktadır. Bu işlemler yapılırken sofran soğanının zarar görmemesine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Safran genellikle 15 Ekim tarihinde çiçeklenmeye başlar. Çiçekler her sabah açmadan önce koparılmalı ve gölgede bekletilip burada açması sağlanmalıdır. Bu işlemin ardından safranın stigmaları üç parçanın birleştiği yerin yaklaşık olarak 0,5 cm. altından, diğer bir değişle sarı kısmın başladığı yerden koparılmalıdır. Koparma işlemi elle, cımbızla ya da makasla yapılabilir.
Koparılan stigmalar 30 °C sıcaklığa ayarlanmış olan havalandırmalı fırınlarda ay da kurutma dolaplarında tutulacaktır. 24-26 saat bekletilmesi kuruması için yeterlidir. Kurutulmuş olan ürün tahta kutulara ya da koyu renkli şişelere konarak muhafaza edilmelidir. Rutubetsiz, serin ve ışık almayan ortamlarda muhafaza edilmesi önemlidir. Safran hasadı bu şekilde tamamlanmış olur.
