Sağlığa faydalı, yemekte, kozmetikte ve ihtiyaç olan her alanda kullanılabilen bitkiler doğada yerini alıyor. Özellikle aromatik bitkiler hem kokuları hem faydalarıyla, yüzyıllardan beri kullanılan özel bitkiler hâline geldi. Lavanta, maydanoz, dereotu ve nane gibi besinler, sağlığa olan faydasını kanıtlamıştır. Hem kuru hem yaş olarak kullanılabilen bu bitkiler, geniş bir kullanım alanına sahiptir. Aromatik bitkilerin içinde olan nane, çok yıllık bitkilerdendir. İçeriğindeki uçucu yağ ve mentol bakımından oldukça önemli besinlerden biri hâline gelmiştir.
Nane, ballıbabagiller ailesinden, bilimsel adı mentha piperita olan otsu bir bitkidir. Uzun yıllardan beri yetiştirilen ve kullanılan nane hem taze hem de kuru olarak tüketilebilir. Kuvvetli aroma ve kokuya sahip nane, özellikle yemeklerde lezzetin artmasını, yemeğin güzel kokmasını sağlar. Parfüm, sakız, içki ve ilaç sanayisinde çokça kullanılır. Çoğu yerde yetişebilmesi ve her sektörde olan geniş kullanımı, nanenin popüleritesinin artmasına neden olmuştur. Ülkemizde yıllık yetişme oranı yaklaşık 3 bin tondur. Özellikle Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde ticari olarak yetiştirilir. Ancak dilerseniz evde bile naneyi saksılara dikebilir, yemeklerinizde ve salatalarınızda rahatlıkla kullanabilirsiniz.
Birçok alanda kullanılan nanenin kendine has görünüşü ve kokusu bulunmaktadır. Güçlü aroma ve kokusuyla pek çok insanın favori bitkisidir. Saçak köklere sahip nanenin beyaz çiçekleri bulunur. Nane, boyutuna göre köklerini 80 ila 100 santimetreye kadar indirebilir ancak bu derinliğin 20-30 santimetrelik kısmı toprağın üstünde kalır. Yetiştiği yere ve bulunduğu konumun koşullarına göre bitkinin boyu 30-80 santimetre arasında olabilir. Ulaşabileceği en uzun noktaya ulaşan nane gelişimini durdurur ve en yüksek tepesinde çiçeklerini oluşturur. Yarı odunsu yapıya sahip olan nane gövdesi, yeşil ve morumsu renge sahiptir.
Naneler yaprakları üzerinde karşılıklı dizilmiş boğumlara sahiptir. Nanenin içindeki eterik yağ bu yapraklarda bulunur. Uç kısmı sivri olan yaprakların, ısırgan otu gibi kenarları tırtıklıdır. Eğer doğada kendiliğinden yetişen, yabani nanelere rastlarsanız, yapraklarının tüylerle dolu olduğunu görebilirsiniz. Nanelerin çiçekleri, başak şeklinde çıkmaya başlar. Bitkinin gövdesinde ve uç kısımlarında oluşan çiçekler erguvan veya beyaz renklere sahiptir. Çiçeklerin çıkardığı her meyveden 2 veya 6 tohum oluşabilir.
Tarlada nane yetiştirmek için öncelikle nanenin özelliklerini bilmeli, nanenin yetiştiği koşulları öğrenmelisiniz. Bir bitkinin gelişimini düzgün sağlaması onunla ilgili kilit noktaları bilmekten geçer. Bu nedenle ister tarlada ister evde nane yetiştirecek olun, bu bitkinin tüm temel özelliklerini bilmezseniz nanenizin ömrünü kısaltabilirsiniz. Nane tohumları doğru koşullar sağlanırsa 2 veya 3 yıl boyunca saklanabilir. 20 ila 30 derecelik alanlarda tohumları 15-20 günde çimlenebilir.
Naneler iklim konusunda seçici olmadığı için, tarlanın herhangi bir bölümüne ekildiğinde kolaylıkla çoğalacaktır. Her iklim koşulunda uygun şekilde yetişse de nemli ve rutubetli alanlar nanelerin coşması için etkili bir faktördür. Sıcak ve rutubetli ortamlarda yeterince büyüyemez. Çok sıcak alanlarda büyüyen nanenin tüyleri çok olur. Uçucu yağın bulunduğu nane yaprakları, sıcak ve kurak alanlarda büyümeyeceğinden boyutları küçüktür. Böyle ortamlarda yetişen nanelerin yaprak boyutu küçülür, aynı zamanda içerisinde bulunan eterik yağ oranı artar.
12 veya 15 derecelik alanlarda en iyi gelişimi gösteren naneler, odunsu köke sahip olduklarından düşük sıcaklıklara toleranslıdır. Bu özelliği sayesinde soğuk havalara karşı direnç sağlar. Nane bitkisi serin yerlerde coşar ve en iyi gelişimi gösterir. Fazla ışıktan hoşlanmaz ancak güneş ışığını günün belli zamanlarında görmesi gerekir. Ancak çok fazla ışık alırsa bitki gelişimini durdurur. Çok fazla güneş maruz kalmak, nane bitkisinin hemen çiçeklenmesine sebep olur. Dinlenmeden, zamanından önce çiçekli olan nane verimsiz hâle gelir.
Nanenin toprak isteği yetiştirme amacına göre değişir. Eğer evlerde ya da bahçelerde hobi olarak yetişecekse çoğu toprakta, taşlı çakıllı toprakta bile rahatça gelişecektir. Ancak tarla yetiştiriciliğinde nane üretimi amacı ticari olduğundan, en iyi verimi veren toprak kullanılmalıdır. Nanelerin en iyi gelişim gösterdiği topraklar kumlu ve killi topraklardır. Toprağın çeşidinden sonra toprak pH’ı da nane gelişimine etki eden önemli bir faktördür. pH aralığı 5 ve 7,5 arasında olan topraklar, nanelerin coşmasını sağlar.
Nane üretimi pek çok farklı şekilde yapılabilir. Hobi ya da ticari olarak yetiştirilen nanenin tohumla üretim, çelikle ve köklü üretim olmak üzere 3 yetiştirme şekli vardır. Naneler çoğaltılmadan önce, toprağın belirli bir derinlikte sürülmesi ve gübrelenmesi gerekir. Taze nane üretiminde en çok çelik yöntemi ile çoğaltma kullanılır. Nane çelikleri çok hızlı köklenen çeliklerden bir tanesidir. Bu sayede daha hızlı yetişen daha verimli naneler elde edebilirsiniz. Bu yöntem ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde rahatça uygulanabilir.
Çelik ile nane üretiminde gövde çelikleri kullanılır. Güneşten zarar görmemesi gereken naneler için gölgelik bir alan seçilir. Seçtiğiniz ve dikim yapacağınız alanı belirledikten sonra nane yetiştirmede kullanacağınız gövdeleri seçin. Biçimden sonra çoğaltma için seçilen gövdelerin sert kısmı 10-15 santimetrelik şeritler halinde kesilir. Belirli bir miktar toprak üstte kalacak şekilde gövdeleri toprağa dikebilirsiniz. Eğer nanelerin bu şekilde köklenmesini istemiyorsanız, çelikleri dikmeden önce filizlendirebilir, dikimi sonrasında yapabilirsiniz.
Nane yetiştirmeye karar verdiyseniz üretimin genelde tava veya tahtalarda yapıldığını görebilirsiniz. Nane için uygun olan toprak işleme sürecini tamamlayıp120 cm genişliği bulunan tavalara köklenmiş veya köklenmemiş çelikleri dikebilirsiniz. Diktiğiniz çelikler 20’ye 25 ya da 5’e 10 santimetrelik mesafelerde olmalıdır. Çelik yöntemi dışında köklü sürgünlerle de nane yetiştirebilirsiniz. Verimli ve güçlü olan, daha önceden dikilmiş naneleri kökünden sökün. Söktüğünüz nanelerin köklerini parçalayın ve saçak köklerini kullanarak toprağa tekrar dikin. Tıpkı çelik yönteminde olduğu gibi, köklü sürgünleri aynı mesafelerde tahta veya tavalara dikebilirsiniz.
Ticari amaçla ve büyük bahçe ve tarlalarda nane üretimi yapacaksanız, tohumla üretim seçeceğiniz en mantıklı nane yetiştirme yoludur. Nane tohumlarını, dikilecek tava veya tahtalara serptikten sonra, rutin bakımını yaparak filizlenmesini bekleyebilirsiniz. Tohumları ekerken kum veya külle karıştırıp kullanabilirsiniz. Bu yetiştirme yönteminde tohumların üstü fazla kapatılmadan suyu verilir ve düzenli olarak sulaması yapılır.
Nane gübreleme, ekilen nanelerin verimli ve çok çıkması için kullanılması gereken coşturucu faktörlerden biridir. Gübrenin içinde bulunan besinler, nane gibi bitkilerin daha hızlı ve daha dolgun büyümesini sağlar. Gübre, hem nane dikimi öncesi hem nane bakımı sırasında aksatılmaması gereken önemli bir besleyicidir.
Nane ekimi ya da dikimi yapılmadan önce toprağa dönüm başı 5-6 ton gibi ciddi oranda yanmış ahır gübresi verilmesi gerekir. Ekim dikimden sonra ise dönüm başına 10-15 kilo azot, 8-10 kilo fosfor ve 10-12 kilo potasyum gübresi verilmelidir. Ancak bu oranlar toprağın analizine göre değişir. Azotlu gübrenin yarısı, diğer gübrelerin tamamı ilk ekim sırasında yapılmalıdır. Azotlu gübrenin geri kalanı ise ilk hasattan sonra uygulanır.
Naneler uzun yıllar dayanan, çok yıllık aromatik bitkilerdendir. Bu nedenle ilk dikimi veya ekimi sırasında gübrelemesine dikkat edilmelidir. Toprakla ilk buluşması ne kadar verimli olursa, ilerleyen zamanlarda vereceği verim o kadar güçlü olur. Naneler, organik gübrelerin sağladığı besinlerde daha dolgun ve daha verimli olur. Bu nedenle sık sık organik gübreleme yapılması gerekir.
Nanelerin hasadı, taze veya kuru olarak tüketilmesine göre değişir. Eğer naneler taze olarak satışa sunulacaksa, çelik veya kökle üretilen nanelerde dikimden 1.5, tohumla üretimde ekimden 2.5 ay sonra hasat yapılır. Bazı ülkeler hasadı sadece yaprakla sınırlasa da nane hasadı toprak üstü aksamın da biçilmesiyle yapılmalıdır. Bitkinin 30 ila 40 santimetreye ulaşması, hasat için en uygun zamanın olduğunu gösterir.
Satışa sunulacak demetler üst üste binmemeli ve çok sıkışık olmamalıdır. Aksi takdirde kızışma olabilir ve naneler daha erken şekilde bozulabilir. Taze nane düşük sıcaklıkta, yüksek nemde ancak 10 gün ilk tazeliğiyle muhafaza edilebilir. Bu nedenle taze nane satışlarında olabildiğince hızlı olunmalıdır. Naneler kuru olarak tüketilmek için satılacaksa, daha geç ve daha seyrek rutinlerde hasadı yapılır. Naneler özel fırınlarda ya da açık havada rahatlıkla yapılabilir.