Lavanta, ya da Latince bilinen adıyla Lavandula, ballıbabagiller familyasına ait olan Akdeniz kökenli çeşitli bitki türlerinin geneline verilen addır. Lavanta Akdeniz çevresinden okyanus adalarındaki ülkelere kadar pek çok yerde görülebilen ve yetiştirilen bir bitki olup, bu bitki ailesine mensup olan bitkilerin genel özelliği çalı görünümlü, toplu başağı andıran; mavi, morumsu ya da kırmızıya çalan renklerde açtığı bilinmektedir. Lavanta bitkisi genel olarak dağlarda ve 1000 ile 1800 metre arasında yetişmektedir.
Tarlalarındaki o muhteşem görüntü ile adeta görsel bir şölen sunan ve kurutularak dolaba konulduğu takdirde kıyafetleri böcek vb. durumlardan koruyan bir etkisi olan lavanta; çay ve yağ olarak da tüketilebilir ve böyle tüketildiği takdirde sağlığa sayısız faydaları da mevcuttur. Bir başka lavanta türü olan İngiliz Lavantası denen türden ise genel olarak boyacılık adına esans elde edilir. İşte bu ve buna benzer çeşitli şekillerde kullanılan lavanta pek çok alanda değerlendirilen bir bitki olarak çok yönlülüğüyle öne çıkmakta ve tercih edilmektedir.
Güzel kokusuyla tanıdığımız lavanta bitkisinin yağdan çaya kadar pek çok kullanım şekli mevcut. Bu kullanım şekilleriyle birlikte yüzyıllardır şifa amacıyla da kullanılan lavantanın sağlığa faydaları say say bitmeyecek vaziyette. Gelin biz de lavantanın nasıl yetiştirilebileceğiyle alakalı detaylara geçmeden önce bu sayısız faydalardan bazılarına göz atarak konu hakkında daha iyi bilgi sahibi olalım.
Lavanta yetiştirmek dikkat ve özen gerektiren bir iş olarak, yüksek kar getirisi ihtimali için yetiştirilmesi sürecinde uyulması gereken püf noktalardan ve yönlendirilmelerden kesinlikle kaçınılmamasını gerektirir.
60 santimetreye kadar boylanabilen ve haziran, temmuz aylarında çiçek açan çok yıllık bir bitki olarak karşımıza çıkan lavantanın kökleri 60 santimetreye kadar inebilmektedir. Toprak yönünden çok seçici olmayan bir bitki olan lavanta, yine de kuru, hafif ve kireci bol olan toprakları daha çok sevmektedir. Özellikle toprağın derin kısımlarında rutubetin oluşu lavantanın gelişiminde yardımcı etkide bulunur.
Soğuklara çok dayanıklı olmayan lavantanın buna rağmen Orta Avrupa kışını geçirebilecek dirençte bazı türleri de bulunmaktadır. Doğru sıcaklık ve yetiştirme koşulları uygulandığı takdirde lavantanın çimlenme süresi 21 gündür.
Peki doğru yetiştirme koşulları nasıl uygulanır? Lavanta üretimi generatif ve vegetatif olmak üzere iki ayrı yolla gerçekleştirilebilmektedir. Vegetatif üretim yan bitki türleri ve yaşlı bitkilerden elde edilen çeliklerle yapılırken generatif üretimde tohumlar kullanılmaktadır. Uygulamada üretimin genellikle generatif tarzda yapıldığı da bilinmesi gereken bir gerçektir.
Generatif yetiştiriciliğin de kendi içerisinde iki ayrı şekilde yapıldığını söylemekte yarar var. Bunların ilki olan tohumun direkt olarak ekilmesi yöntemi, lavanta tohumunun çok küçük olması nedeniyle öncesinde detaylı bir toprak hazırlığı gerektirdiğinden dolayı pek uygulanmamaktadır. Bu olumsuz koşullar oluşturabilen nedenlerden ötürü generatif üretimde daha çok fideleme yöntemi tercih edilmektedir.
Bu fideleme yönteminde fidelerin düzgün şekilde elde edilebilmesi için ilk olarak tohumların yastığa ekilmesi gerekmektedir. Yararlı bir yastığın hazırlanması için iyi elenmiş bir toprağın, yanmış hayvan gübresinin ve kumun doğru oranda karıştırılması gerekmektedir. Bu düzene uygun şekilde hazırlanan harçlarla yastıklar doldurulur ve bu yastıklara lavanta tohumları ekilir.
Lavanta ekimi yapıldıktan tahmini 4-5 hafta sonra bitkiler baş göstermeye başlarlar. Kendilerini gösteren fidelerin sera koşullarında şaşırtılmaları önem taşımaktadır. Fideler belli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra önce dış koşullara alıştırılmalı ardından ise ekim yapılacak toprağa şaşırtılmalıdır.
Tabii ki tohum gibi toprağın da ekim işlemine hazırlanması oldukça önemlidir. Sonbaharda pullukla yapılabilecek olan toprak düzenleme işlemi, gerekli görüldüğü takdirde ilkbaharda yine pulluk veya diskaro ile sürülmeli ve tırmık ile çekilmelidir. Bunlar uygulandığında toprak hazırlığı tamamlanmış sayılabilir.
Dikimi hemen bu işlemlerin peşine yapabileceğiniz gibi, hazırlamış olduğunuz tarlaya ark açma pulluğu vasıtasıyla doğru sıra mesafesinde arklar açarak, fidelerin sulanması işlemine oldukça büyük kolaylıklar sağlayabilirsiniz. Yine de bulunduğunuz bölgedeki tarlanızda düzenli ve yeterli bir yağmurlama sisteminiz varsa bu şekilde ark açmanıza da gerek yoktur.
Dikimde çoğunlukla plantuvarın kullanılmasını öneririz ve dikimin hemen sonrasında can suyu verilmesi büyük önem taşır. İlk yıl kısa saplarla kendini gösteren ve oldukça yavaş ilerleyen büyüme, esasen kendini ikinci yıldan sonra göstermeye başlar ve verimini o şekilde arttırır.
Tarlaya dikim ise genel olarak literatürde 40’a 30 santim ile 40’a 40 santim olarak tarif edilmekte ve buna göre uygulanmaktadır.
Lavanta dikimi yapılan tarlada uzun bir süre toprak düzenlemesi yapılamaz. Bu nedenden dolayı ekim yapmadan önce tarlanızı derin bir temizliğe tabi tutmanız gerekmektedir. Tarlanızın yabancı otlardan tamamen arındırılmış olması sağlıklı bir üretim süreci ve tarlanın genel verimliliği için oldukça kritik bir önem taşımaktadır. Toprak belli ölçülerde havalandırılmalı ve çapalanması ihmal edilmemelidir.
Lavanta için önem arz eden bir diğer bakım işlemi ise gübrelemedir. Lavantanın toprakta bolca kireç ve organik madde bulunmasına yönelik ihtiyacını takviye gübrelerle tamamlamak verimli bir yetişme süreci için oldukça önemlidir. Bu nedenle lavanta ekilen bölgenin 2-3 yılda bir ahır veya kompost gübreleme ile gübrelenmesi gerekmektedir.
Tüm bu işlemleri ve püf noktaları doğru şekilde uyguladıktan sonra, artık hasat için doğru zamanı bekleme evresine geçebilirsiniz. Uygun zamanın geldiğini yan dallardaki ve orta saptaki başaklar çiçeklendiğinde anlayabilirsiniz. Lavantanın hasat zamanı genellikle çiçeklenme dönemi olarak belirtilmektedir.
Lavanta hasadı ise başaktan yaklaşık 10 santimetre kadar aşağıdan orakla kesme işlemiyle yapılmalıdır. Lavantanın yapısından dolayı hasatın birkaç defada tamamlanması gerekmektedir. Hasat elle yapılabilir ve eğer elle toplama tercih edilecekse hasadın sabahın erken saatlerinde yapılması gerekmektedir. Çünkü güneşin doğumundan sonra lavantanın bal arılarını en çok çeken bitkilerden birisi oluşu işinizi bu noktada oldukça zorlaştırabilir.
Lavanta çiçeklerini kesinlikle güneşte kurutmamak gerekir. Güneşte kurutulması renginde ve aromasında bozulmalara sebep olmaktadır. Sapları ile hasat edilmiş lavantanın saplarının ayrılması kurutma işleminin ardından yapılmalıdır ancak eğer lavanta endüstriyel yağ üretimi için kullanılmak üzere yetiştirilmişse, saplarının ayrılması gibi bir zorunluluk söz konusu değildir.
