Kayın mantarı selvi mantarı, kavak mantarı gibi farklı isimleri bulunan istiridye mantarının yetiştiriciliği evden iş yapmak ve kazanç sağlamak isteyenler arasında oldukça popülerdir. Doğada da kendi başına yetişebilen ve en lezzetli mantar türlerinden olan bu ürün, genellikle kavak ve kayın ağaçlarının gölgelerinde büyür. İstiridye şeklinde olması sebebiyle bu ismi almıştır.
Hoş bir tada ve kokuya sahip olan mantar, gelişen yemek kültürüyle birlikte sıklıkla tüketilmeye başlanmıştır. Besin değeri yüksek olan ve faydaları da oldukça fazla olan bu gıdanın türleri de bulunur. Kimyasal madde ve gübre kullanılmadan yetiştirilmesi sebebiyle güvenli mantarlar arasında gösterilir. Hastalık ve zararlılara karşı diğer mantar türlerinden daha dayanıklıdır. Bu sebeple hem evde hem de doğada sağlıklı olarak bulunabilir.
Doğal antibiyotik özelliği bulunan istiridye mantarının alzheimer ve pek çok kanser türüne karşı tüketilmesi tavsiye edilir. İçeriğinin büyük kısmı suyla dolu olması sebebiyle nem oranı oldukça yüksektir. Ülkemizde hemen her bölgede yetişebilir ve yetiştirilebilir.
İstiridye mantarı doğada kendi kendine yetişebileceği gibi evde ya da tesis ortamında da kolaylıkla yetiştirilebilir. İstiridye mantarı yetiştiriciliği konusunda devlet teşvik vermekte ve eğitimler yapmaktadır. Devlet tarafından açılan kurslara gidip girişimcilik dersleri alarak siz de uygun ortamda kayın mantarı yetiştiriciliği yapabilirsiniz. Her mevsimde üretimi yapılabilen istiridye mantarı, doğada yalnızca sonbaharda yetişir.
Kayın mantarı yetiştirmek için bazı şartların sağlanması gerekir. İstiridye mantarı yetiştiriciliğinin aşamaları şu şekildedir:
Kayın mantarının doğadaki besini, ağaçlardaki selülozdur. Bu mantarı evde yetiştirmek için de selüloz maddesine ihtiyaç duyulur. Selülozun ağaç artıkları ve misel ile karıştırıldığı ortama kompost ismi verilir.
Kompostu oluştururken genellikle pamuk ya da saman kullanılır. Besleyici olması için de kayın ya da kavak ağacının talaşı ve kepek kullanılır. Kompostun verimli olması için en az yarısı kuru maddelerden oluşmalı ve kuru maddenin yüzde 5’i kadar da misel olmalıdır. Örneğin 10 kiloluk kompostun en az 5 kilosu kuru madde ve 250 gramı da misel olmalıdır. Kalan kısım ise suyla tamamlanmalıdır. Bundan daha az misel ve kuru madde bulunan kompostun verimi de düşük olacaktır. Kompostun pH değeri 5,5 ile 6,5 arasında olmalıdır. Kireç ve alçı ile bu denge sağlanabilir. En uygun kompost, elinizde sıkabildiğiniz ama suyu akmayan komposttur.
Kayın mantarı, kuluçka ve hasat dönemlerinde farklı nem ve sıcaklığa ihtiyaç duyar. Bu sebeple mantar üretimi yapılan ortamın nemi ve sıcaklığı kontrol edilebilir olmalıdır. Kuluçka dönemi tamamen karanlık olan ortamda, yüzde 70 nem oranında ve 25-30 derece arasında olmalıdır. Bu şartların sağlanması ve kompostun iyi olması durumunda ilk mantarlar 17. gün itibarıyla çıkarlar. Kompostlar çoğunlukla plastik poşete yapılır. Bu da 10. günden itibaren her bir poşete 10-15 adet delik açmanız gerektiği anlamına gelir. Bu, mantarların büyümesi için gereklidir.
Kuluçka dönemi tamamlandıktan sonra oda sıcaklığı 12-17 derece arasına indirilmelidir. Günde 6-8 saat arasında beyaz floresan ışığı verilmeli ve gece gündüz ortamın nemi yüzde 80 civarında tutulmalıdır. Eğer sarı ve hafif kuru istiridye mantarı yetiştirmek isterseniz ortam sıcaklığını bu aşamada 18-23 arasında sabitleyebilirsiniz. İstiridye mantarı yetiştirirken ortamın sıcaklığı soğutma sistemleri ile ayarlanabilir.
Nem oranı yüzde 60 civarında olmalıdır. Nem, özel sistemler ile ayarlanmalıdır. Yere su atmak ya da fıskiye sistemi kurmak mantarların iyi çıkmasını engeller. Ayrıca su serpiştirildiğinde mantar yapraklarına gelen su, yaprakları deler ya da siyah lekeler oluşmasına vesile olur. Sisleme makineleri ile yapay sis oluşturulması tavsiye edilir.
Kayın mantarının yetişmesi için en uygun ortam, oksijeni yüksek ortamdır. Bu da üretim ortamının oksijen miktarının iyi ayarlanması gerektiği anlamına gelir. İdeal oksijen miktarı, yetişme şartlarına göre değişkenlik gösterir. Mantarın yaprak ve sap kısımlarına bakarak oksijen miktarına karar verilebilir. Mantarın yapraklarının kenarı yukarı doğru kıvrılmışsa ve mantar sapı uzuyorsa oksijen yetersizdir.
Oksijen miktarının sık sık azalmasının sebebi, istiridyenin çok fazla oksijen tüketmesidir. Yetişkin bir mantar, her saatte bir kez havaya 4 milyon spor bırakır. Spor, havada asılı kalan ve 5 mikron büyüklüğünde olan istiridye mantarı tohumudur. Bu tohumlar da oksijenin hızla düşmesine sebep olur. Yetiştirme sırasında ortamın oksijen miktarını dengelemek ve havadaki sporları temizleyip nefes alabilir hale getirmek önemlidir. Bu sebeple her saat başında ortam, otomatik olarak havalandırılmalıdır. Havalandırma sırasında da içeriye giren havanın direkt olarak mantar üzerine gelmesi engellenmelidir. Havayı doğrudan alan mantar, birkaç saat içerisinde kurur. Havalandırma kanalının önüne ince bir perde asarak mantarların zarar görmesini engelleyebilirsiniz.
İstiridye mantarını toplamak için yaprak büyüklüğüne bakılır. 10-20 cm arasında yaprağı olan her mantar toplanabilir. Bunun seçimi toplayıcıya kalmıştır.
Kompostlar, 3 dönem halinde mantara verilir. İlk dönem, kuluçka bittikten 5-6 gün sonradır ve 10 gün içinde tüm mantarlar toplanabilir. Bu aşamada toplanan mantarlar, tüm mantarların yüzde 40’ı kadardır. Fakat bu, mantarın veriminin yüzde 40 olduğu anlamına gelmez.
İlk toplamanın ardından 10 günlük bekleme süresi olur. Bu dönemde mantarlar büyümez. Ortam sıcaklığını 1-2 derece kadar artırabilirsiniz. 10 gün sonunda mantarlar tekrar çıkmaya başlar. Mantarlar büyüdükten sonraki 10 günde tekrar toplama yapabilirsiniz. İkinci dönem olan bu dönemde toplanılan mantar, tüm mantarların yüzde 20’lik kısmıdır.
Üçüncü dönem başlamadan önce 15 günlük bekleme süresi olur. Ardından kalan mantarların tümü çıkmaya başlar. Bu dönemdeki büyüme hızı oldukça düşüktür. Bu sebeple toplamak için bir ay beklenebilir.
Üretim sırasında sıcaklık ne kadar az olursa mantarın rengi de o kadar gri olur. Bu mantarların çapı küçük olmakla birlikte ağırlıkları fazladır. Bunlar toplandıktan sonra hem ömürleri daha fazla olur hem de mantarlar daha lezzetli olur. Ortamın sıcaklığının artması da mantarın yaprak renginin sarıya dönmesi ve yaprağın çok fazla büyümesi demektir. Bu mantarlar, toplanamadan çürür.
İstiridye mantarının ne kadar verimli olacağı, kompostun kaliteli olmasına bağlıdır. Komposttan alınacak verim, kompost ağırlığının yüzde 30’u kadardır. Yapılan araştırmalara göre komposttaki kuru ürün miktarı çok fazla artırılsa bile en fazla yüzde 41 oranında verim alınabileceği görülmüştür. Özellikle ilk kez üretim yapılan bir yerde ya da sistemlerin henüz hazır olmadığı bir yerde verim en fazla yüzde 25 olur.