Kabakgiller ailesinden olan hıyar, diğer bir tabir ile salatalık yaz dönemlerinde bolca tüketilen sebzelerden biridir. Yaz ayları geldiğinde, yazın meyve ve sebzeleri arasında yerini alan, açık alanda yetiştirilen sebze çeşitlerinden biri olan hıyar yetiştiriciliği, kış ayları geldiğinde ise sera topraklarda yetiştiricilik devam etmektedir. Genel oranlama yapıldığında ise, değerlendirildiği bilinir. Örneğin vitamin ve besin değerinin yüksek olması sayesinde beslenme açısından önemli rollere sahiptir. Bununla beraber B ve C vitaminleri, protein, karbonhidrat, fosfat ve yağ gibi beslenme değerleri açısından da yüksek değerlere sahiptir. Açık havada yetiştirilmesi yaygın olan, açık alanda mevsime göre yetiştirilen hıyarlar aynı zamanda seralarda da bolca yetiştirilir.
Araştırmalara göre hıyar çeşitleri açısından zengin olsa da kendi içerisinde de çok kategoriye ayrılmaktadır. Bazı bölgelere göre sadece yaz döneminde lezzetli bulunsa da, sera yetiştiriciliğin yaygın olduğu bölgelerde ise genelde tüm yıl hıyar bulmak mümkündür. Bu sebeple günümüzde çok sayıda hıyar bitki çeşitleri bulunur.
Olarak ikiye ayrılmaktadır. Aynı zamanda yetiştirme türlerine göre de farklı gruplara ayrılmaktadır.
Hıyarlar soğuk iklimlere karşı hassas olan sebzelerdir ve iklim olarak ılık iklimleri severler. Sıcaklığın herhangi bir nedenden sıfır altına düşmesi durumunda anında etkilenirler. Toprak ısısı ise 11 C derece olması halinde, hıyar tohumların ekimden bölgelerde çok daha iyi çimlenme ve yetişme olduğu görülür. Çimlenme için hıyarlara uygun doğru toprak ısısı ise 11 ile 18 C derece arasındadır. Sıcaklık yükseldikçe çimlenme hızının arttığı görülür. Ancak yaz mevsiminde sulama, en uygun şartlar içerisinde yapılmazsa iklim şartlarına göre hem hıyarlar acılaşır hem de gelişim yavaşlamaya başlar. Eğer buna göre en uygun şartlarda ekim yapılacaksa, ilkbahar soğuk ve don tehlikesi geçtikten sonra ekimi yapılması istenir. Eğer bu aylarda doğru zamanlar geçerse, yüksek sıcaklıklarda ve kuraklığın dönemi atlanmış olur ve iyi sonuçlar pek de istenen boyutlarda alınmamış olur.
Çeşitli toprak tiplerinde yetiştirilebilen hıyarlar, su tutma gücünün yüksek olduğu organik madde ve diğer bitkiler tarafından da zengin olan tınlı ve kumlu tınlı topraklarda yetişmeyi severler. Eriyebilir tuz seviyesi düşük olmasıyla birlikte toprağın drenajı iyi seviyede olması istenir. Yüksek tuz seviyesine karşı hassas olan hıyarlar için bu konular önemli olmaktadır.
Açık tarla alanlarda ve sera alanlarda yetiştirilen hıyarlar, çeşitlerine göre kendi içerisinde üç gruba ayrılır. İlk yetiştirme tekniği, tohumların yastık ya da saksıya ekilerek yetiştirilmesidir. Burada fide halini aldıktan sonra doğru yerlere dikilmesi ile yetiştirme tekniğidir. İkinci teknik ise tohumlar doğrudan açıkta yerlere ekilerek yetiştirmedir. Üçüncü ve son teknik ise, seralarda askıya alınma yöntemiyle yetiştirmedir.
Toprak yorulmaması ve besin açısından fakirleşmemesi için, her yıl aynı yerde hıyar yetiştirmek sakıncalıdır. Bunun en büyük nedeni, hıyarların kökleri en az 20 cm derinlikte olmasından kaynaklıdır. Bu sebeple, toprağı fakirleştirmemek adına kök sistemi derin olmayan farklı bitkilerin ve sebzelerin yetiştirilmesine de önem, izin verilmesi gerekmektedir.
Toprak en doğru teknikler ile havalandırılmış olmasına önem verilerek hıyar fideleri dikilmelidir. Hıyar köklerinin rahat gelişimi için önemli konulardan biridir. Gerektiği takdirde tarla önce sulanır ve daha sonra toprak tava gelir gelmez sürülerek işlenmesi yapılır. DAha sonrasında ise toprakta yabancı otların ayrılması, temizlenmesi için doğru tırmıklama yapılması da önemlidir. Bu sayede toprak ekime ve dikime hazır olurken sulama yapılmalıdır. Bu noktada sulama rahat yapılacağı bir toprak hazırlamış olursunuz.
Sera topraklarının 3 yılda bir değiştirilmesi, toprakta hastalık olmasını önlemek için en büyük adımlardan biridir. Bu sayede toprağı hem ekimden önce dezenfektan ederek yetiştirmeye elverişli hale getirirsiniz hem de toprak değiştirmek pahalı olması sebebiyle kimyasal maddeler ile birlikte dezenfekte etmek daha uygun işlemler olacaktır.
Ekim ve dikim öncesinde uygun dezenfeksiyon ile birlikte toprak şeklinde gerekli ilaçlama yapılması önemlidir. Her yıl yapılması gerek bu işlemler ile beraber çiftlik gübresi toprağa verilerek en iyi olacak şekilde toprağın verimliliğini de arttırmış olursunuz. Zararlılar ve hastalıklardan da bitkilerin yetiştirme alanında bu şekilde koruma yapmış olabilirsiniz.
Ekim ve dikim için fide yetiştirme usulü ile dikim yapabilirsiniz. Her ne kadar daha fazla masraflı olsa da, daha erken meyvesini veren, verimli olan yöntemdir. Fide harcı hazırlamada çiftlik gübresi, toprak ve kum karıştırılarak doğru bir şekilde hazırlanmalıdır. Bununla beraber dezenfekte edilecek harç, harcın hazırlanmasıyla beraber tohum ekimine başlatılır.
Şubat ayı itibariyle tohumlar, yastık ya da tüp içine ekilerek fide vermesi beklenir. Hıyarlar yer değiştirme konusunda hassas bitkilerdir. Bu noktada hıyar garantisi için her ekim için 2-3 tohum fazla atılarak daha kuvvetli bir meyve vermesi beklenir.
Eğer açıkta yetiştiricilik yapılacaksa, soğuk havaya dikkat edilmelidir. Yastık ya da tüplerde yetiştirilen fideler, soğuk hava bittikten hemen sonra işlenmiş ve hazırlanan topraklara dikilir. Tek sıralı yetiştirmelerde ya da çift sıralı yetiştirmelerde ile belirli genişlik oranlarında dikime hazırlanır.
Eğer sera dikim yapılacaksa, fideler yastıktan çıkartılıp daha sonra açılan toprak çukurlara konularak can suyu verilip fide, etrafındaki su ile dolup dikilmesi sağlanır. Eğer fide yetiştirme usulüne ayrı olarak hıyar tohumlarıyla tarlaya ekim yapılacaksa, ilkbahar başlarında don tehlikesi atlatıldıktan sonra Nisan ayı ortalarında bu işlem yapılır.
Hıyarlar gübre seven bitkilerdir. Böylelikle en doğru şekilde hazırlanan çiftlik gübresinden toprak verimliliği arttırmak için kullanıldığında toprağın daha da organik madde yönünde zenginleştirmesi yapılmış olur. Toprak analizi doğru ve kaliteli sonuçlar verdikten sonra tarla yetiştiriciliği konusunda da doğru oranlarda fosforlu gübre ve azotlu gübrelerden verilmesi gerekmektedir. İlk meyve görülmeye başladığında azotlu gübre ya da çiftlik gübresinden biraz daha verilmesi çok daha faydalı bir toprak yapısını ortaya koyar.
Hıyarlar en çok diplerinin nemli olması gerek bitkiler olarak bilinir. Hem bitkinin iyi gelişimi hem de susuzluktan dolayı acılaşma olmaması için en iyi şekilde diplerini bolca nemli tutmak önemlidir. Meyve bağlama döneminde ise kritik bir sulama yöntemi devreye girecektir.
Fideler dikildikten sonra yeterli seviyede can suyu olarak verilecek su sonrasında, ilk meyveler görülünceye kadar sadece 1 veya 2 kere su verilmesi yeterli olur. Eğer aşırı sulama yapılırsa meyvelerin sararması olarak belirtilen boğulması durumu söz konusudur. Meyve verdikten sonra ise, her 3 günde bir sulama yapılmalıdır. Su isteği, hıyarların bariz belli olacağı gibi özellikle sabah ve akşam hıyarları sulamak çok doğru olacaktır.
Hıyar sap çürüklüğü ise genelde yaprak, meyveler ya da kökte meydana gelen bitki solması sorununu meydana getiren hastalıktır. Gelişmiş bitkilerde ana gövde ya da yan dallarda görülen bir hastalıktır. Toprakta dezenfekte edilme işlemi bu ve benzer tüm hastalıklar için önemlidir.
Mozaik virüsü adı verilen virüsler, yapraklarda yeşil mozaik lekeleri ortaya çıkartır. Bu yaprak bitleri böceklere yayılır. Kabarcık mozaik virüsü de hıyarların yetiştirilmesinde seralarda yetiştirilen hıyarlarda görülür. Verim ve kaliteyi düşüren mozaik virüsü, Virüs hastalıklar için tohumlar dezenfekte edilmesi gerekmektedir. İlaçla mücadele de bu sayede yapılır.
Bitkilerde yaşlı yapraklarda görülen hastalık, külleme adı verilen hastalıktır. Üst yüzeylerde parça parça görülen, sonrasında lekeler olarak beliren bu hastalık sap ve gövdeye kadar kaplar. Yapraklarını kurutup döken bu hastalık, bitkinin gelişimini durduran en kötü hastalıklardan biridir. Rüzgarlarla ya da böceklerle birlikte etraftaki bitkilere de yayılabilir.
Hıyarların zararlıları olarak danaburnu adı verilen zararlı böcekler bilinir. Köke yağın boğaz kısmında bitki köklerini kemirir ve kurumasına neden olur. Kırmızı örümcekler de hıyarlarda yaprakların öz suyunu emer ve sararmasına, kuruyup bitkinin dökme yapmasına neden olur.
Danaburnu ile aynı özelliği olan zararlılardan biri de agrotislerdir. Boğaz kısımlarını keser ve zarar verir. Bir başka zararlı böcek ise yaprak bitleridir. Bitkilere ait öz suyu emerler ve bitkilerin sararmasına neden olur. Bu nedenle de meyvelerde büyümeye, bitkinin büyümesine zarar vererek önlerler.
Köklerde su ve besin maddesini alan urlar meydana getiren kök ur nematodu ise tohum ekimi ya da fide dikim sonrasında meydana çıkar. Bu nedenle toprak ilaçla dezenfekte etme yolu, 3-4 hafta içinde dikim veya ekim yapıldıktan sonra başlanmalıdır. Bitkiyi genç safhada tutacak olan şey, gübre olacağı için en iyi şekilde kök gelişimini de sağlayacaktır.
Çeşidin erkencilik noktasında yetiştirme ve bakım açısından tohum ekimi sonrası ortalama 55 - 70 gün sonra hasada başlamak gerekebilir. Hıyarlarda ilk hasat, normal meyve boyuna göre irilik 1/3 oranında olmalı ya da en fazla 1/2 değerinde olmalıdır. Hasadın gecikmesi meyvelerde şekil bozukluğu ya da irileşme nedeniyle pazarda daha ucuza satılmasına neden olabilir. Keskin bir bıçak yardımıyla ya da makaslarla birlikte hasatta meyvelerin dala bağlanan sapından kesilerek ayrılır. Sabahları erken saatlerde hasat yapılması önerilir.
