Dünyada üretiminin ilk yapıldığı yer olan Güney Amerika ülkelerinde ki sebze olan domates, dünyada yine üretimi anlamında en önemli yere sahip, günlük milyonlarca insanın bolca tükettiği sebze türleri arasında yer alır. Dünya keşfi sonrasında Avrupa’ya yayılmaya başlayan domatesler, 1900’lü yılları ile birlikte ise Adana’ya gelmeye ve buralarda yetişmeye başlamıştır. 1950 yıllarından sonra ise hızla büyümeye başlayan domatesler, ülkemizde de yoğun talepler doğrultusunda sahip olduğumuz tarım alanındaki en önemli besin, sebze türlerinden biri olarak yetiştirilmektedir.
Domateslerin genel olarak yetiştirildiği iklimler, ılık ve de sıcak iklim olarak bilinir. Domatesler iklim açısından soğuk olan bölgelerde yetişmez, yetiştirme dönemleri ise sıcaklığın olması istenir. Eğer ki -20C derecelere düşen bir hava koşulu yaşanırsa, domates ekimleri zarar görebilir ve hatta çürüyebilir.
Sıcaklık bu durumda 14C derecesi altına düştüğünde ise olgunlaşma süresiyle verimliliğin düştüğü durumlar domateslerde yaşanabilir. Domatesin yetiştirilmesinde en uygun sıcaklık aralığı 22C ile 26C aralığındadır. Sıcaklık, 15C altına düşmemeye ve 35C üstüne çıkmaması gerekmektedir. Bu gibi sıcaklık üst ve alt dengesi olmadığında ise meyve tutumunda da düzensiz bir yetişme durumu söz konusu olabilir. Tozlanma adı verilen dönem ile döllenme dönemleri sıcaklığın 16 - 17C ve üstü sıcaklık olması beklenmelidir.
Sera havalandırma süreçleri ise 24C üstü olduğunda yapılabilir. Sera domates yetiştirme süreçlerinde sera içinde bulunan nem oranının maksimum %70’lerde olması gerekmektedir. Döllenme için nem oranı ise %80’e kadar maksimum çıkmasına izin verilmelidir.
Domates yetiştiriciliği içerisinde aynı zamanda ışığın da önemi yüksektir. Domatesler, ortalama 6 saatten fazla doğrudan güneş ışığında olması gerekir. Domates bitkisinin zayıf yetişmesin neden olan en önemli konu, ısının yüksek olduğu ve güneş ışığının düşük olduğu zamanlardır. Bu tip zamanlarda hem bitki zayıf gelişir hem de boyu kısa kalır. Isı düşük ışık yüksek olursa eğer burada da dengesizlikler oluşabilir ve bu durumlarda da bitki gelişimi yavaşlamaya gidebilir.
Eğer domates yetiştiriciliği yapılacaksa bu noktada en çok araştırılan konulardan biri de tohum mu domates fideleri mi konusudur. Bu noktada seçimlerinizi yeterli bilgi ve tecrübeye dayalı şekilde yapabilirsiniz. Daha önceleri domates yetiştiren, bilgi sahibi olan kişiler doğrudan fide dikim yöntemi ile basit şekilde domates yetiştirebilirsiniz. Sıfırdan yetiştirme yapacaksanız ve hiçbir şey bilmiyorsanız, toprak istekleri ve havaya bağlı olarak tohumlarla beraber ekim yapmanız daha verimli bir sürece girişmeniz konusunda yardımcı olacaktır.
Domateslerinizi tohum ekimi olarak ekmek istediğinizde tohumlarınızın iç mekanda beklemesi yapıldıktan ve dinlendikten sonra ilkbahar don zamanında ekim yapabilirsiniz. İlkbahar don zamanından 6 ile 8 hafta öncesinde de toprağa ekim yaparak en iyi şekilde yetiştiricilik yapabilirsiniz. Bununla beraber ekim yapılacak olan bölgenin özelliğine ve hava durumuna göre de zamanlarda değişiklik gösterebilir. Hava, iklim koşullarını bilerek doğru şekilde ekim yapabilirsiniz.
En iyi durumda olan topraklarda en iyi güneş ışınlarını alan yer seçilmelidir. Kuzeyde kalan bölgelerde toprağın 6 saatten fazla güneş ışığı alıyor olması durumunda değerlendirebileceğiniz yer olarak görebilirsiniz. Güneyde ise doğrudan hafif öğleden sonra gölgesi domatesleri koruyacak bir şekilde geliştirmeye ve yetiştirmeye yardımcı olacak bölgelerdir.
Domates yetiştirmek istediğiniz toprağı 30 cm derinlikte 2 - 3 hafta öncesinde kazarak bu toprağın kompost veya azotlu gübrenin karıştırmasını sağlayın. Böylelikle zamanla yayılacak olan bitkiler burada yeterli verimi alacak, hava koşullarından beslenecek ve bu sayede topraktan kaynaklı oluşacak her türlü hastalığın da olmasına karşı gerekli adımları atmış olacaksınız.
Bitkiler konusunda kıyaslamak istediğinizde değerlendireceğiniz birçok domates çeşidi ve türü bulunur. Aralarında domates yetiştirme adına birçok domates çeşitlerinin olduğunu araştırarak öğrenebilirsiniz. Türkiye’de bulunan ve en çok yetiştirilen domatesler ise şöyle listelenebilir:
Eğer serada domates yetiştiriyorsanız, sulamaya da önem vermeli ve dikkat etmelisiniz. En uygun biçimde bitki meyveye yatana kadar az olacak şekilde sık sık sulama yapılmalıdır. Meyve tutumuyla beraber su miktarı uygun şekilde arttırılmalıdır. Sebze köküne can suyu dedikleri su bolca verilerek sonraki sulamalar için az olacak şekilde azaltılmalıdır. Bu yöntem, bitkinin kök gelişimini sağlayacağı gibi daha verimli bir fidan olmasını sağlamış olursunuz.
Sera domates yetiştirme yöntemleri arasında askıya alma yöntemi çokça kullanılır. Genelde sırık domates çeşidi kullanılsa da tek başına, dik büyüme yapamayan domatesler için askıya alınmaları gerekmektedir. Bunun içinde bitkileri dik tutmak için, daha verimi ve kaliteli bir domates almak için, erken şekilde yetişmesi ve tabi ki ışık gören yerlere yüzeyi daha fazla göstermek adına bu önemli bir uygulama olarak görülmektedir.
Askıya alma konusunda meyvelerin oluşmasıyla beraber bitkilerin vereceği ağırlığa göre direnci de çekmesi gerek bir sırık inşa ettiğinizden emin olmalısınız. Bu yapılar konusunda bitkilerin her birini de farklı bir ipe bağlayarak gövdeyi boğmadan en uygun şekilde tamamlayabilirsiniz.
Sera yetiştiriciliği içinde domates yetiştirirken hava oranında nem oranı optimum koşullarda aşağı düşmemesi gerekir. Bu verim ve kaliteyi düşürecektir. Bu nedenle hava oransal nemin ortalama %60 ile %90 arasında olmasını önem verilmelidir. Erken sonbahar ya da geç ilkbahar dönemlerinde havalandırma sayesinde ortam sıcaklıkları istenen derecede düşmediğinde gölgeleme malzemeleriyle beraber sera gölgelendirilerek daha iyi sıcaklığı yakalama mümkün olabilir.
Toprak Çeşitleri: Domates yetiştirmek istendiğinde domateslerin toprak açısından fazla seçici olmadığını biliyoruz. Tuzluluk pek fazla içermeyen, hava ve su açısından ise tutucu özelliği bulunan topraklar her zaman domatesler için uygun topraklardır. Domates yetiştiriciliğinde kumlu topraklardan tutun da hafif killi toprak türlerine kadar her toprak tipinde domates yetiştiriciliği yapılabilir, rahatlıkla domatesler yetiştirilebilir.
Toprak özellikleri aramalarında bakacağınız şeyler derin, su tutma kapasitesi yüksek olan topraklar ve pH derecesi en az 5 ile 7 arasında olan topraklar doğru sonuçları alacağınız topraklar olacaktır. Hafif asit olarak geçen pH derecesi 5 - 7 arasındaki topraklar, besin değeri zengin olduğunun da göstergesidir.
Dikim Yeri Seçimi: Sera toprak içinde analiz yapılırken gübreler karıştırıldıktan sonra 1 kez sulama yapılarak toprak beslenir. Bu şekilde dikim yerleri hazırlanmış olur. Dikim tek sıralı şekilde düşünülürse eğer bu noktada birçok ölçülerle beraber fidelerin uygun büyüklüğüne göre dikim bölgeleri ayarlanarak dikime hazır alanlar ayarlanır. Her fidede olduğu gibi tüm bu hazırlıklar tamamlandığında ve dikim yapıldığında can suyu muhakkak verilmelidir.
Gübreleme: Toprak üzerinde yetiştirilen besinlerin verimliliğini sağlayan gübre, sağlıklı şekilde toprak ile zenginleştirilmelidir. Çiftlik gübresi bu noktada tercih edilebilen en iyi gübrelerdir. Toprakta su tutma özelliğini arttıran, havalandırma özelliğini arttıran gübreler aynı zamanda besin maddelerinin tutunması konusunda da yardımcıdır. Toprak tuzlanması sorununu önleyerek besin maddelerinin tutunmasında yardımcıdır.
Domates çeşit seçimleriyle ilgili olarak pazar isteği ne isterse onu yapmak en doğru yollardan biri olacaktır. Hastalık ve zararlı tüm canlılar etki edeceği için toprağa uygun şekilde domates türü de seçmeniz gerekmektedir. Çeşit seçimlerinizi hastalık, zararlılara karşı daha dirençli olan, pazar isteklerini karşılayabilecek ve tabi ki seçimde sera yetiştiriciliği yapılacaksa uygun ve yetiştirme dönemi geçmemiş şekilde seçimler yapılması gerekmektedir. İklim özelliklerine göre her dönemde farklı yetiştiricilik yapılmakta, buna göre döneme uygun şekilde domates çeşitleri seçmeniz en doğru yetiştiricilik olmaktadır.
Hasat dönemi şubat ayından başlayıp temmuz aylarına kadar devam etmektedir. Hasat zamanı geldiğinde, sera yetiştiricileri için döneme bağlı olarak yol durumu, tüketici isteğine göre değişkenlik gösterse de bazı konulara dikkat edilmelidir.
Öncelikle hasat yapacak olan işçi, hasat nasıl yapılır konusunda bilgi sahibi olması gerekmektedir. Böylece hem meyveye hem de fidana zarar vermeden toplama işlemi yapacaktır.
Taşıma kapları, hasat sırasında tam olarak doldurulmaması gerekmektedir. Böylelikle ezilme, büzülme, bozulma gibi durumlarda meyveler için yaşanmayacaktır. Domateslerin taşıma kabında yavaşça bırakılması ve ezilmeye özen gösterilerek çürük domates olmaması gerekmektedir.
Hasat edilen domateslerde direkt güneş ışığı görmeyen ve toplandığı alan temiz olacak şekilde işlemler yapılması gerekir. Bu nedenle genelde hasat zamanı serin ve sabah saatlerinde erkenden yapılması istenir. Ek olarak işçilerin elleri temiz olması gerekmekte, buna göre hasat yaparken de pek fazla zarar vermeden, domatesleri sıkmadan toplama yapılmalıdır.
Domateslerin en çok yetiştirme zamanında hastalık ve zararlıların genel olarak zarar verdiği görülmektedir. Domatesler, ağaçtayken zararlı böceklerden tutun da kurtçuklara kadar birçok şeyle yüz yüze gelmektedir. Beyaz sineklere, kurtçuklara hassastır. Bu konuda domates yetiştiriciliği konusunda sizin de karşınıza çıkan hastalıklar şöyledir;
Domates yapraklarında da bazı küf ve yanıklık durumları olabiliyor. Örneğin geç yanıklık adı verilen bir hastalık, büyüme mevsimi tam geldiği zamanlarda baş gösteren bir mantar hastalığıdır. Bu hastalık ile kahverengiye dönen yapraklar, meyvelerde de gri ve küflenme lekelerine neden olur. Böyle hastalıklara karşı karşıya kalmamak için enfekte olan tüm bitkilerin kopartılması, ağaçtan temizlenmesi gerekmektedir.
