Çin Halk Cumhuriyeti, Amerika ve Meksika’dan sonra dünyada çilek yetiştiriciliği alanında dördüncü sırada gelen ülkemizde yılda 400 bin tonun üzerinde üretim yapılmaktadır. Binlerce tonunu ihraç ettiğimiz çileğin faydaları ise oldukça fazladır.
Bu sayılan faydalar, günümüze kadar ortaya çıkmış olan olumlu etkilerdir. Mucizevi meyveler arasında gösterilen çileğin ilerleyen dönemlerde daha fazla faydasının ortaya çıkması beklenmektedir.
Çilek oldukça narin bir meyvedir. Bu sebeple yetiştirilmesi esnasında da hassas davranılmalı, yetiştirme sürecine geçilmeden önce mümkünse tüm şartlar ve ihtiyaçlar için ayrı ayrı araştırmalar yapılmalıdır.
Üzümsü meyvelerden olan çilek çeşitleri ülkemizde Akdeniz, Marmara, Ege ve Karadeniz Ereğlisi bölgelerinde sıklıkla yetiştirilmektedir. Meyvesi en kısa sürede olgunlaşan bitkilerden olan çilek, kendine has aroması ve kokusu sayesinde en çok ticareti yapılan tarım ürünlerindendir. Bilimsel adı Fragaria olan çileğin çiçeği Nisan ve Haziran ayların arasında açmaya başlar. Çiçekler yeterince açtıktan sonra ise meyveye dönüşür. Başta yeşil ve beyaz renkte olan meyveler olgunlaştıkça kırmızı renge döner ve tadı da şekerlenmeye başlar.
Yere yakın yetişmesi sebebiyle sürüngen bitki ismini alan çileğin yaprakları tüylüdür. Bu meyveden komposto, reçel, meyve suyu gibi yiyecekler yapılmakla birlikte pek çok tatlı çeşidinde de faydalanılmaktadır.
Çilekler, fazlaca çeşidi bulunan meyvelerdendir. Aliso çilek olarak bilinen ve iri-sert yapıda olan meyve genelde reçel yapımında kullanılmaktadır. Gıda ve İlaç Sanayisinin gıda kısmında sıkça kullanılan çilek çeşidi ise Tioga ismi verilen çilektir ve bu aynı zamanda dondurucuda saklamak için en uygun olan çileklerdendir.
Ülkemizde de pek çok çeşidi yetiştirilen çileğin diğer çok bilinen türlerinin isimleri ise Pocahontas, Red Chief, 216, Chandler, Bursa Çileği, Dağ Çileği, Ereğli Çileği, Douglas, Dana, Pajaro, Hanoye, Bria, Arnavutköy Çileği ve Orman Çileği türleridir.
Çilek yetiştiriciliği farklı mekanlarda yapılabilir. Bu sebeple hem tarla ve seraların hem de evdeki balkon ve terasların bir numaralı meyvelerindendir. Çilek yetiştirmek için en uygun alanlar şu şekildedir:
Bölgeye göre değişen tarla çilekleri genelde -10 dereceye kadar olan soğuklara dayanabilir. Bu çilekler hafif ve kumlu-tınlı toprakları sever. Çilek yetiştiriciliği yapacağınız toprağın kireç oranının düşük olmasına dikkat etmelisiniz. Bu topraklarda dikimi her mevsimde yapabilirsiniz fakat özellikle nemli ve serin havalarda dikim yapmayı tercih etmeniz gerekir. Tarla çilekleri 8 santime kadar varabilen kökleri ile toprağa bağlanırlar. Bu çilekler, yaprakları toprağın üzerinde duracak şekilde ekilir.
Günümüzde pek çok meyve ve sebze topraksız olarak yetiştirilmektedir. Modern yetiştirme tekniği olarak bilinen bu teknik sayesinde en uygunsuz koşullara sahip yerlerde bile üretim yapılabilir.
Modern çilek yetiştiricisi olan kişiler de bu yöntemi tercih etmektedirler. Bu yaygın yöntemde önemli olan sulamadır. “Suda çilek yetiştirmek” olarak tanımlanan yetiştirme yönteminde bir diğer önemli olan nokta da ısı yalıtımıdır. Çileğin ekildiği kaplarda uygun yalıtımların da bulunması gerekir. Maliyeti yüksek olsa da verdiği ürünler açısından denenebilir olan suda çilek yetiştiriciliği sonucunda ortaya çıkan meyveler oldukça kalitelidir.
Uygun ve ısı yalıtımı yapılmış olan kaplarda kaya yünü, sünger taşı, perlit ve volkanik tüf bakımından zengin olan ögeler kullanılır. Bu yöntemde uygulanan bir diğer çilek yetiştiriciliği de “borulu çilek yetiştiriciliği”dir. PVC boruların dikey olarak yarıya bölünmesi ve içerisine gerekli olan yalıtım, besin ögesi gibi maddelerin yerleştirilmesiyle yapılır.
Serada çilek yetiştirmek, maliyetli bir yöntem olarak karşımıza çıkıyor. Isıtmalı, cam veya plastik tüneller olarak inşa edilmiş olan seralar genellikle çilek yetiştirmek için uygun olmayan yerlere kurulur. Özellikle kayalık, bataklık ve taşlık alanlarda seralara sıkça rastlanır. Isıtmalı olması sebebiyle soğuk veya ılık geçen mevsimlerde bile rahatlıkla yetiştirilme imkanı sunan bu uygulama, duruma göre zahmetli olabilmektedir.
Saksı ve sepetler sayesinde evde kolayca çilek yetiştirilebilir. Balkon ve teraslar, çilek ekimi yapmak için uygun yerlerdir. Yer saksısında yetiştirilmek için uygun olan çilek çeşidi, Hummi-Meraldo ismi verilen çeşittir. Fakat asılan saksılarda yetiştirilmek için uygun olan çilek çeşidi Toscana isimli çeşittir. Bu çeşitlerin boyları uygun sulama sayesinde 2 metreye kadar yaklaşabilir.
Ilıman ve yağışlı iklim bölgesinde yaz ve bahar dönemlerinde sıklıkla ekimi yapılan çilek meyvesini yetiştirirken dikkat edilmesi gereken noktalar bulunur. Bu noktalar şu şekildedir:
Her bitkiden dikimden önce ve sonra toprağı gübrelemek ve kaliteli bir bakım yapmak oldukça önemlidir. Ekimde bol verimli ürün almak için çiftlik gübresinin yanı sıra çeşitli gübrelerden de faydalanılmalıdır.
Çilek yetiştiriciliği esnasında bir ekim için bir dekara 3-4 ton çiftlik gübresi gerekir. Bu gübrenin verilme zamanı toprağın yapısına ve yetiştirme yapılan bölgeye göre değişir. Bu gübre genellikle dikim öncesinde verilir.
Ekim öncesinde toprak analizi yapılmalı ve verilmesi gereken diğer gübrelemelere karar verilmelidir. Modern çilek yetiştirme işini benimsemiş olan kişilerin dekar başına kullanması gereken gübreler şu şekildedir:
Dikimden sonra ise dekar başına kullanılması gereken gübreler şu şekildedir:
Çilek fidesinin dikiminden sonra bakım oldukça önemlidir. Özellikle fidelerin çevresinin yabancı otlardan sakınılması gerekir. Bu otların oluşmasını engellemek adına toprak örtülebilir. Fide üzerinde düzenli olarak böcek temizliği yapılabilir. Çilekte çıkan ve “kol” olarak isimlendirilen gereksiz saplar düzenli olarak temizlenmelidir. Temizlik yapılmadığında verim düşer.
Öte yandan sulama kısmında dikkatli olmak gerekir. Çilek fidesi her ne kadar nemli ve sulak toprağı sevse de aşırı sulama olduğunda ve suda yüksek oranda tuz bulunduğunda bitkide sarılık ve mantar hastalığı oluşur. Kış ve sonbahar dikimi haricindeki dikimlerde fideler ilk 15 gün boyunca günde 3 kez sulanmalıdır. Çilek yetiştirirken damlama sulama yönteminden faydalanabilirsiniz.
Bakım aşamalarından en önemli diğer nokta da gübrelemedir. Gübreleme işlemini her ay düzenli olarak yapmalısınız. Ayrıca bitkide hastalıkları önlemek için toprak fumigasyonu ya da toprak sterilizasyonu denilen işlemler gerçekleştirilebilir. Meyveler çıktıktan sonra ise düzenli olarak mantar ilacı kullanılmalıdır.
