Bezelye, Baklagiller familyasında mensup bir serin iklim bitkisidir. Anavatanı Avrupa ve Batı Asya’dır. Aynı zamanda Türk ve dünya mutfağında oldukça tüketilen bezelye, sağlıklı bileşenlerden oluşan, mineral bakımından oldukça zengin bir besin kaynağıdır. İnsan vücudu gerekli proteini karşılamak için baklagillerden faydalanır. Bezelye de bu baklagiller arasında en fazla tercih edilenler arasındadır. Ana yemeklerde kullanıldığı gibi ara öğünlerde, meze veya salatalara da çok yakışan, sevilen bir tattır. İnsan vücuduna birçok fayda sağlayan bezelye, bilimsel olarak pisum sativum diye adlandırılır.
İklim isteği bakımından oldukça seçici bir bitkidir. Her bölgede yetiştirilmesi maalesef ki pek de mümkün değildir. Üretimden yüksek düzeyde verim alınabilmesi için ılıman bölgeler tercih edilmektedir. Kışı sert geçen bölgelerde ise üretimi ilkbaharda yapılmalıdır. Damak tadının güzelliği ve sağlıklı bir besin kaynağı olması tüketicilerinin artmasına yol açıyor. Besin değerinin yüksek olmasına rağmen bulunduğu ortama hassasiyet gösteren bezelyeler bazen adaptasyon sorunu yaşayabilirler. Bundan dolayıdır ki tüm iklim şartlarına ayak uyduramaz ve gelişim gösteremez.
Bezelyeler, çok gübre ihtiyacına gerek duymazlar. Genelde kendisinden önce ki bitkiye verilen gübrelerden arta kalanlar sayesinde gübreleme ihtiyacını karşılaşabilirler. Bezelye gübrelemesinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus, çiftlik gübresi kullanmaktan kaçınmaktır. Çünkü çiftlik gübresi uygulaması bezelyelerin gövde yapısının gelişmesine ve tane veriminin azalmasına sebebiyet verir. Bu sebeple mümkün olduğunca bu uygulamadan kaçınılmalıdır.
Bezelye yetişme sürecinde diğer baklagillerde de olduğu gibi havadaki azotu kök yumrularıyla toprağa bağlar. Bu şekilde toprak azotlu gübre ile gübrelenmiş olur. Havadaki azotu kök yumrularıyla toprağa bağlama süreci bezelyenin toprak yüzeyine çıktıktan 2-3 hafta sonra başlar. Bu dönemde gerekli azot topraktan sağlanır. Topraktaki azotun miktarına göre ticari gübre ile desteklenebilir. Fazla gübre vermek havadan sağlanacak azotun miktarını yarı yarıya azaltır.
En iyi gübreleme de toprağı iyi analiz ettikten sonra yapılabilir. Lezzetli ve iyi olgunlaşmış bezelyeler için potasyumun ve fosforun bol olduğu gübreler tercih edilmelidir. Toprakta fosfor bulunmaması durumunda bu eksiklikten son derece olumsuz etkilenirler. Hafif topraklara verilen gübre miktarının biraz daha artırılması daha iyi olacaktır. Gübreleme toprak işleme sırasında da yapılabilir. Ekim işlemi gerçekleştikten sonra da yapılabilir. Bu tamamen isteğe bağlıdır.
Donma noktasına yakın düşük sıcaklıklara dirençli olan bezelye ekiminin nasıl olması gerektiği son derece merak uyandıran bir konudur. Çok bereketli bir bitki çeşidi olan bezelyeler, bazı detaylara dikkat ederek ekildiği sürece hiçbir sorun yaratmazlar. Öncelikle toprak sıcaklığının 7 derece ve üzerinde olması gerekmektedir. Bezelye tohumu 2 derecede çimlenme göstermektedir. Bezelye özellikle çimlenme zamanlarında serin ortamlarda daha fazla gelişim göstermektedir. Ağır topraklar bezelye üretimi için uygun değildir, tercih edilmemelidir.
Hafif topraklardan yararlanmak gerekir. Ekim için bir tarih belirlemek gerekirse kasım ayından başlayarak Mayıs ayı sonuna kadar ekim için uygundur. Bezelye tohumları çimlendirme işlemi başlamadan önce suda bekletilmelidir. Bu sayede tohumun çimlenme oranının artmasını sağlar. Çimlendirme yapılacak kabın içine torf ve toprak karışımdan yararlanılabilir. Tohumların üstünü toprakla örttükten sonra sprey yardımıyla nemlendirmek gerekir. Çimlenme gerçekleşince tohumlar ekilmek için hazır hale gelir. Bezelye tohumları sıra arası 3 veya 40 cm sıra üzeri ise 5 veya 15 cm olacak şekilde dikilmelidir.
Bezelye bitkisinin yetiştiriciliği kolay ve pratiktir. Ama söz konusu toprak olunca biraz seçici yaklaşırlar. Her toprakta çok verimli ve güzel yetişemeyen bezelye bitkisi, su tutma kapasitesi yüksek, alüvyal bir toprakla çok verimli şekilde gelişim gösterecektir. Hafif bünyeli toprakların hava ve su geçirgenlikleri yüksek olduğu için bezelye yetiştiriciliğinde tercih edilebilir. Özellikle çimlenme döneminde rutubetli topraklardan kaçınılmalıdır.
Bezelyelerin gövdesi de yine aynı şekilde çok ıslak ve rutubetli topraklara maruz bırakılmamalıdır. Aksi takdirde gövde veya köklerde çürükler meydana gelebilir. Zamandan tasarruf etmek veya erken üretim yapmak istiyorsanız, kumlu tınlı topraklar işinizi kolaylaştıracaktır. Yüksek verim ve kalitede ürün elde etmek istiyorsanız da, tercih etmeniz gereken toprak, bol draje edilmiş killi tınlı bir toprak olmalıdır.
Bezelyelerin yetiştiği toprakların pH seviyesi yüksek olmalıdır. Düşük pH seviyesi maalesef ki, Yüksek verim sağlayamaz. Çünkü toprak pH sı toprağın aktif asitliğini, alkaliliğini veya nötr olduğunu ifade eder. Tüm bunları göz önünde bulundurarak, bezelye bitkilerine verimli bir toprak sunmak gerekir. Toprak seçimi birazda üreticilerin ne istediğine bağlıdır. Amacınıza uygun toprağı belirleyebilir bezelye üretimi yapabilirsiniz.
Serin iklimleri seven bezelyeler, aşırı sıcak ve soğuklarda maalesef ki gelişemezler. İklimi çok sert geçen bölgelerde yalnızca ilkbaharda yetiştirilmesi mümkündür. Bu yüzden iklim isteği bakımından seçicidir. Donma noktasındaki düşük sıcaklıklara kadar dayanır. Ama genel olarak sonbaharda yapılan bezelye ekiminden daha fazla verim alınır. Bezelye tohumlarının toprakta normal bir şekilde çimlenmesi için sıcaklığın 4-18 derece aralığında olması gerekir. Bezelyenin çiçek ve meyveleri yaprak ve gövde kısımlarına nazaran don olaylarından daha çok zarar görürler.
Çok soğuk havalar gibi aşırı sıcak ve kurak havalarda bezelye bitkisini memnun etmeyecektir. Bezelye bitkisi çimlenme döneminde fazla rutubete maruz kalırsa bu rutubet tohumun çürümesine neden olur. Yüksek sıcaklıklar ise bezelyenin hemen olgunlaşmasına, böylelikle verimin düşmesine sebebiyet verir. Fazla sıcaklık, düşük sıcaklıklara göre bitkilere daha fazla zarar verir. Böylelikle bitkiler tohum bağlayamaz. Fazla yağış ve bol rutubete maruz kalan bezelyeler gerekli havayı alamazlar, yaprakları sararır, hastalıklara sebebiyet verir ve erken solma durumu meydana gelir.
Bezelye tohumlarının çimlenme sürecinde en uygun hava sıcaklığı 15-18° C’ dir. Çimlenmeden sonra meydana gelen çiçeklenmede de yine aynı sıcaklık değerleri geçerlidir. Çiçeklenmeden sonraki olgunlaşma döneminde ise en uygun sıcaklık 18-21° C olarak bilinir. Sıcaklığın yüksek olması durumunda çiçeklenme dönemi kısalır ve bu durumda verim azalır. Olgunlaşma evresinde iken sıcaklıkların çok düşük olması durumunda ise daneler olgunlaşamaz ve verim sıfıra iner. Böylelikle bezelye yetiştiriciliği için çok sıcak veya çok soğuk ortamlardan olabildiğince kaçınmak gerekir.
Dünyanın birçok yerinde üretimi yapılan bezelye, sağlıklı bileşenlerden oluşan bir güç kaynağıdır. Üretimi, tohumlardan çoğaltılarak yapılır. Yetiştirilme aşamaları diğer baklagillere nazaran daha pratiktir. Bezelye yetiştiriciliği için en önemli husus, üretim aşamalarını düzenli bir şekilde ve sırasıyla gerçekleştirmek. Bezelye yetiştiriciliğinin aşamaları şu şekildedir:
Bezelye üretimi için öncelikle, toprağın türünü belirlemek ve, toprağı kullanılabilir hale getirmek gerekir. Bezelyelerin verimli şekilde gelişim gösterebilmesi adına hafif topraklardan faydalanmak gerekir. Mümkün oldukça ağır topraklardan kaçınılmalıdır. Kumlu tınlı topraklar bezelye yetiştiriciliği için idealdir. Toprak yapısının nasıl olması gerektiğine karar verildikten daha sonra topraktaki azot bakterilerini ve mikroorganizmaları faaliyete geçirmek adına toprak iki defa sürülür ve havalandırılır. Sürülen toprak tırmık yardımıyla düzeltilir ve ekime hazır hale getirilir. Bezelyeleri çimlenmeden önce suda bekletmek gerekir. Çimlenme gerçekleşince tohumlar sıra sıra olacak şekilde ekilir.
Bezelye yetiştiriciliği aşamalarında çapalama işlemi olmazsa olmazdır. Çünkü toprakta oluşan yabancı otlar, bitkilerin gelişimini son derece olumsuz etkiler. Toprağı havalandırmak ve yabancı otlardan kurtulmak adına çapalama aşaması çok mühimdir. Tohumların ekim işleminden sonra toprak yüzüne çıktıkları ilk hafta büyüyüp, gelişme hızları çok düşük olacaktır. İlk çapa işlemi olabildiğince yüzeysel yapılmalıdır. Aksi takdirde bitki kökleri zarar görebilir.
İlk çapalamadan sonra gelişmeleri hızlanan bezelyeler ortalama 20 gün sonra 30 cm boyuna ulaşabilir. Bu dönemde, istenmeyen zararlı otların durumuna göre ikinci çapalama işlemine geçilir. Genel olarak bezelye için iki kez çapalama dönemi yeterli olacaktır. Daha sonra ki zamanlarda rahatsız eden otların durumuna göre gerek görülürse üçüncü çapalama yapılabilir. Çapalama işlemi için kullanılan aletin, steril edilmiş olmasına özen gösterilmelidir.
Çapalamadan hemen sonra herek verme süreci başlar. Herek verme aşaması da son derece önemlidir. Bu işlem sayesinde bezelyeler, rüzgardan ve toprakta bulunan nemden zarar görmemiş olurlar. İkinci çapa işleminden hemen sonra herek verme süreci başlamalıdır. Kafes tellerle zikzaklı gergin ipler sayesinde, sırıklarla bitkilere herek verme işlemi tamamlanmış olur. Ayrıca bezelye bitkisi kafes telleri üzerinde de yetiştirilebilir.
1 metre genişliğinde olan ve 3 metrede bir dikili kazıklara kafes telleri meyilli bir şekilde gergin bir şekilde çekilir. Bezelye bitkileri bu yöntem sayesinde daha verimli bir şekilde yetişir. Özellikle düşük miktarda üretim yapmak isteyenler için bu yöntem oldukça idealdir. Herek verme sayesinde düzenli bir şekilde bezelye yetiştiriciliğinin ilk adımları atılmış olunur.
Tüm bitkilerin farklı mevsim ve koşullarda verimliliğini artırabilmek için farklı sulama yöntemlerine başvurulur. Ekilen Bezelye tohumları, çiçeklenme dönemine kadar azar azar ve sık bir şekilde sulanmalıdır. Çiçeklenme dönemi başladıktan sonra sulama işlemini minimum seviyeye indirmek gerekir. Bezelyeler fazla suya maruz kaldıklarında, ekilen tohumdan verim alınmaz. Ülkemizde bezelye yetiştiriciliğinde çoğunlukla salma sulama ve karık usulü sulama sistemlerinden yararlanılır.
Sulama işleminin ardından gübreleme aşamasına hazır hale gelen bezelyeler, genel itibariyle fazla gübreye ihtiyaç duymazlar. Bezelyenin yetiştirildiği toprakta daha önce başka bir bitkinin yetiştirilmiş olma durumuna göre gübreleme yöntemi değişkenlik gösterir. Kendisinden önce başka bir bitki yetiştirilmiş ve gerekli miktarda gübreleme yapılmış ise bezelye bitkisi çok az gübrelenir. İlk kez üretim yapılacak bölgelere bakteri aşılaması yapılmalıdır. Toprak da yeterli miktarda kireç bulunmuyor ise bir miktar kireç takviyesi yapılması toprağın verimliliğini artıracaktır. Gübreleme ile bitkinin yetiştirilme aşamasında büyük bir yol kat edilmiş olur.
Olgunluğa ulaşan bezelyeler, en geç 3 gün içerisinde hasat edilmelidir. Özellikle sıcak havalarda hızlı bir şekilde büyüyen bezelye taneleri, hemen hasat edilmediği taktirde maalesef ki bezelyeler kurur ve konserve kalitesi düşer. İlkbaharda ektiğiniz bezelyeler ortalama 12-16 hafta arasında hasada gelirken, sonbaharda ektiğiniz bezelyeler 30-32 haftada hasada gelir. Bezelyenin toplanma zamanında tendrometre adında bir aletten yararlanılır. Tendrometre çiftçilerin üretim için kullandıkları en önemli aletlerden birisidir. Bezelye tanelerinin basınca karşı gösterdikleri dayanma gücünü ve bezelyelerin hasat edilip edilmemesi gerektiğini gösteren bir cihazdır.
Bezelye yetiştiriciliğinde son olarak depolama yapılır. Hasat işleminin hemen ardından bezelyelerin piyasaya sunulması gerekir. Konservelik olarak üretilen bezelyeler fabrikalara sevk edilerek taneleri ayıklanır. Konserve sanayisinde kullanılan bezelye taneleri, küçükten büyüğe numaralar ile gruplandırılır. Daha sonra bezelyeler kalite düzeyine göre farklı fiyatlandırma ve markalarla satışa sunulur.
Piyasaya sunulan bezelyeler, 5-10 derece sıcaklıkta en fazla 3 gün bekletilir. Daha fazla bekletildiği takdirde bezelyeler zarar görmeye başlayacaktır. Kuru tanelerin muhafaza süreleri diğerlerine göre yüksektir. Ancak yüksek sıcaklık ve nemde bekleme süreleri kısıtlanır. Bezelye yetiştiriciliği için bu sıralamaya dikkat edildiği takdirde iyi verim alınır.
Bezelyenin birçok kullanım alanı bulunmaktadır. Çeşitli yemek ve salata türleri bezelye bitkisiyle zenginleşerek çok güzel tarifler haline gelmektedir. Ayrıca bezelyenin en güzel özelliğinden bir tanesi dondurularak ve konservesi yapılarak daha sonra ki tüketim için saklanabilir olmasıdır. Meze yapımında da kullanılan bezelyeler, tüm besin gıdalarına çok yakışıyor.
Bezelyeler kuru ve taze olarak iki şekilde tüketilir. Kuru bezelyeler protein ve nişasta bakımından taze bezelyeden daha zengindir. Fakat taze bezelyeyi sindirmek daha kolaydır. Taze bezelyelerin su oranı yüksek olduğu için önceden pişirme tekniğine ihtiyaç duymazlar. Kuru bezelye ise diğer baklagiller gibi önceden suda bekletilmelidir.
Bezelye bitkisinin faydaları saymakla bitmeyecek kadar fazladır. Ayrıca kalorisi düşük bir besindir. Sağlıklı beslenme için birebir gıda takviyesidir. Tüketildiği takdirde cilt sağlığını da olumlu etkiler. Yaşlanma karşıtı bir etkisi vardır. Bezelye, kollajen üretimine dahil olan ve cildimizin sıkı kalmasına yardımcı olan iyi bir C vitamini kaynağıdır. Lif yönünden zengin olması sayesinde kalp ve damar hastalıklarına çok iyi gelir. Özellikle kan şekerini dengeleyici özelliği sebebiyle severek tüketilir.
Diyet lifleri çok yüksek olduğu için tok tutan bezelye, kilo verdirmeye yardımcı olur. Son derece düşük yağ ve kalori seviyesine sahiptir. Lif ayrıca sindirim sistemine çok iyi gelir. Vücuttaki glikoz ve insülin seviyelerini düzenler. Metabolizma hızını artırarak, kilo vermeyi kolaylaştırır. Diyet listelerinin başında yer alan bezelyeleri gönül rahatlığı ile sürekli olarak tüketebiliriz.
Yüksek tansiyonu ve kalp hastalıklarını önleme gibi mucizevi bir faydası vardır. Bezelyede magnezyum, potasyum gibi değerli mineraller kalbe iyi gelir. Bu minerallerden eksik kalan insan vücudu, tansiyon hastalıklarına sebebiyet verir. Ayrıca yeşil bezelye yüksek tansiyona yol açabilecek hücre hasarını önleyebilen antioksidanlara sahiptir. İçinde bulunan C vitamini sayesinde koroner kalp hastalıklarının riskini azaltabilir.