Badem, ya da Latince bilinen adıyla Prunus Dulcis; gülgiller familyasına mensup, meyveleri yenilebilen küçük bir ağaç türüdür. Bizim bildiğimiz badem, bu bitkinin meyvesidir. Akrabası olan erik ve kirazın aksine tatlı ve etli bir dış çevreye sahip değildir. Derimsi bir örtü ile kaplıdır ve sert ve yenilebilir bir çekirdekten oluşmaktadır.
Kuruyemiş olarak tüketilen bademin anavatanı güneybatı Asya’dır. Maksimum 10 metreye kadar ulaşabilen boyuyla küçük bir ağaç olarak karşımıza çıkmaktadır. Mızraksı yaprakları genellikle 6 ile 12 santim arasında olup kenarları dişli yapıdadır. Çiçekleri genelde beyaz ve açık pembe renginde, 5 taç yapraklı olarak gözlemlenmektedir.
Dünyada yılda yaklaşık 1,5 milyon tonluk badem üretimi gerçekleştirilmektedir. Türkiye, ABD, Yunanistan, Çin, İran, İtalya, Fas, Suriye ve Portekiz’deki üretim dünyadaki üretimin büyük çoğunluğunu kapsamaktadır. Yağı sanayide, meyvesi ise gıda sektöründe kullanılmaktadır.
Tazesine çağla dediğimiz bademin birden fazla çeşidi bulunmaktadır. Faydalarına ve nasıl yetiştirileceğine dair önemli noktalara geçmeden önce, dilerseniz başlıca badem çeşitlerini tanıyalım.
Vitamin ve mineral bakımından oldukça zengin olan bademin insan sağlığına faydaları saymakla bitmez vaziyette. Balık ve cevizden sonraki en büyük omega-3 deposu olan bademin kalp ve damar hastalıklarına karşı oldukça faydalı olduğu da bilinmektedir. Peki bademin faydaları tam olarak nelerdir? Gelin birlikte göz atalım.
Bir vitamin ve mineral deposu olan ve Anadolu’nun en eski meyve türlerinden bademin yetiştiriciliği dikkat ve özen gerektirmektedir. Ülkemizde kıyı Doğu Karadeniz ile çok yüksek yaylalar hariç her bölgede badem yetiştirilebilmektedir. Badem yetiştiriciliğinde en önemli bölgenin Ege Bölgesi olduğu bilgisini de verelim.
Badem yetiştiriciliğinde en önemli bölgemizin Ege olmasından da anlayacağınız üzere, badem için ideal iklim koşulu yazları kurak ve sıcak, kışları ise ılık ve yağışlı olan akdeniz iklimidir. Bunun yanında, dayanıklı bir odun kısmına sahip olan badem, bazı koşullarda soğuk kışların yaşandığı yerlerde de yetişebilmektedir.
En fazla -20 ile 30 derece arasındaki soğuğa dayanabilen badem ağacını yine de çok soğuk bölgelerde yetiştirmemekte fayda vardır. Ağaç yetişse de meyveleri beklenenden az gelebilir ve bunun ekonomik olarak size bir katkı sağlayacağını söyleyemeyiz. Bununla birlikte bademin kışları dinlenme ihtiyacı diğer meyvelere göre oldukça azdır.
Badem yetiştiriciliğinde en kritik dönemlerden birisi ilkbahar başlangıçlarında statik olmayan dönemlerdir. Çiçek ve körpe çağlarında yaşanan don olayları tolerans düşüklüğü sebebiyle meyveyi kötü etkileyebilmektedir. Yine de dona karşı dayanıklılık noktasında badem çeşitleri arasında farklılıklar bulunabilmektedir. Ekim yapacağınız bölgeye göre bu farkı gözetmeniz yararınıza olacaktır.
Bademin kurak koşullara uyum sağlayabilen bir meyve olduğu da unutulmamalıdır. Yine de yıllık yağışın 300 mm altına düşmemesi büyük önem taşır. Yıllık yağışın 300 mm’nin altına düştüğü bölgelerde yeterli badem yetiştirilemez.
Bademin toprak ihtiyacı olarak da çok seçici olduğunu söyleyemeyiz. Derin, süzek ve alüvyal topraklara iyi uyum sağladığı bilinmektedir. Bu tarz topraklarda kökleri 5 metreye kadar ulaşabilir. Ağır topraklarla arası iyi olmayan bademin en sevdiği topraklar genelde killi, kumlu ve çakıllı olanlardır.
Badem ağaçları 6 ile 8 metre arasında boylanır. Bazı durumlarda ağaç boylarının 12 metreye kadar uzayabildiği de bilinmektedir. Badem ağaçlarının ortalama ömrü 50 sene olsa da, bazı durumlarda 100 yaşında ağaçlara da rastlanabilmektedir.
Kökleri kazık kök şeklindedir. Tomurcukları buket denilen kısa meyve dallarının üzerinde bulunur ve yaprakları badem çeşitlerine göre iri, orta veya küçük olabilir. Yeşilin tonları arasında seyreden rengiyle birlikte dişli bir kenar yapısına sahiptir.
Badem ağacının ekiminden önce toprağın derince sürülmesi oldukça önemlidir. Kuvvetli topraklardaki dikim aralığı 8 ile 9 metre arasında olmalıdır. Toprağınız zayıf ise, 5 – 6 metrelik bir dikim aralığı da yeterli olacaktır. Bununla birlikte yağış miktarının artması, dikim aralıklarının artması demektir. Bu yüzden dikim yapacağınız bölgenin iklim koşullarını muhakkak aklınızda bulundurun ve dikim aralıklarını ona göre verin.
Bahçe tesisi konusunda ise ülkemizde halen çoğu üretici tohumla yetiştirmeyi tercih etmektedir. Bu da, bademin aşı ile üretilmesi demektir. Badem için en uygun aşı yöntemi, yaşlı çöğürler üzerine durgun göz aşısını uygulamaktır diyebiliriz. Kışların ılık olduğu bölgelerde sürgün göz aşısı da tercih edilebilmektedir.
Badem çok çabuk geliştiğinden, sık dikimden uzak durulması büyük önem taşır. Bahçenizde kare dikimi tercih etmenizi tavsiye ederiz. Fidan çukurlarınız en ideal 70 ile 80 cm derinliğinde ve genişliğinde olmalıdır. Aşılı fidanların aşılı yerlerinin toprak içerisindtoe kalmasına özen gösterilmelidir.
Toprak işleme noktasında, kış yağmurlarını ve verilecek gübreleri toprakta tutabilmek için sonbaharda derin toprak işleme yapılmalıdır. İlkbahar ve yaz aylarında yapılacak sürümler ise yabancı otları öldürmek ve su kaybını azaltmak için yapılacağından yüzeysel olmalıdır.
Gübrelemeden önce toprak ve yaprak analizini mutlaka yapmanız gerekmektedir. Bu, en uygun gübreyi belirlemenizde size oldukça kolaylık sağlayacaktır. Bununla beraber çiftlik gübresinin kullanımını da kesinlikle tavsiye ediyoruz. Verilecek gübrenin gövdesiyle temas etmemesine özen göstermeniz gerekmekte.
Nisan ve Mayıs aylarında başlayıp belirli aralıklarla gerçekleştireceğiniz sulama işlemleri daha verimli bir gelişme döneminin yaşanmasına katkı sağlayacaktır.
Meyvenin dış yeşil kabuğu çatladığında ve renk değişimi gözlemlendiğinde hasat döneminin geldiğini anlayabilirsiniz. Ağacın iç kısmında yer alan meyvelerin yeşil kabuğu açılmadan hasada başlamamalısınız. Badem için en uygun hasat yolu, dalları silkeleme yöntemidir. Dış kabuğundan ayrılamayan bademlerin ise hasattan hemen sonra elle ayrılması yararınıza olacaktır.
